‘Perang dua saudara’ berakhir

Tun mengharungi kehidupan penuh berwarna warni. Bolehkah Tun ceritakan suka duka khususnya ketika menjadi Ketua Menteri dan sebagai Yang di-Pertua Negeri.

Pada akhir 1980, kesihatan saya kurang baik. Saya mengalami sakit jantung dan menjalani pembedahan di London. Apabila kembali, saya menemui Perdana Menteri ketika itu, (Allahyarham) Tun Hussein Onn dan meminta izin beliau untuk meletak jawatan sebagai Ketua Menteri. Beliau bertanya siapakah patut mengambil alih, dan saya kata, orang nombor dua dalam Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB) adalah Abdul Taib Mahmud. Jadi, beliau berhak menggantikan saya.

Tetapi saya perlu dapatkan persetujuan parti dulu. Parti setuju. Oleh itu, Taib menjadi Ketua Menteri apabila saya berundur daripada jawatan Ketua Menteri Sarawak pada 1981. Selepas empat tahun bermula 1981, saya berundur sebagai Yang di-Pertua Negeri Sarawak, tetapi Majlis Raja-Raja meminta saya sambung.

Saya kata, saya amat terharu kerana mereka mahu saya menyambung khidmat, tetapi oleh kerana soal kesihatan, saya tidak dapat. Sejak bersara, saya lebih suka bersama anak cucu dan cicit. Saya yakin saya membuat keputusan tepat untuk berundur pada masa yang sesuai, ketika kesihatan tidak mengizinkan saya terus memikul tanggungjawab yang berat.

Ketika saya menjadi Yang di-Pertua Negeri, isteri saya, Toh Puan Normah, yang berketurunan Cina, meninggal dunia pada 1984. Itu satu kehilangan besar kerana sebagai seorang suri rumah beliau banyak menolong menjaga saya dan anak. Beliau tidak mencampuri urusan politik.

Isteri saya sekarang, Toh Puan Hayati Ahmad, kini menjaga saya. Ketika menjadi Ketua Menteri, saya berjaya memujuk Jabu (Timbalan Ketua Menteri, Tan Sri Alfred Jabu) meletak jawatan sebagai seorang kakitangan awam di Jabatan Pertanian untuk menyertai politik.

Beliau bertanding melawan bekas Ketua Menteri (Tan Sri) Stephen Kalong Ningkan dan menewaskannya. Jadi beliau (Jabu) kekal sebagai Timbalan Ketua Menteri sehingga hari ini. Beliau seorang yang lemah lembut, raja-raja suka beliau kerana beliau begitu beradat.

Bagaimana hubungan Tun dengan Taib (Ketua Menteri) sekarang.

Amat baik. Beliau anak saudara saya. Berlaku salah faham kecil angkara perbuatan seseorang yang meninggal dunia beberapa tahun lalu dan menimbulkan banyak masalah antara kami.

Taib menjemput saya untuk makan malam di rumahnya bulan lalu. Anak perempuan saya, saya... kami semua ke rumahnya. Alhamdulillah, saya menjaga Taib sejak zaman kecilnya.

Apakah benar jika dikatakan hubungan Tun dengan Taib seperti air dicincang tidak akan putus.

Ya, air tetap tidak putus. Buat kami (bapa saudara dan anak saudara), ia sebenarnya bukan isu besar. Ada orang mengadu kepada beliau kononnya saya merancang menjatuhkan beliau. Itu tak betul. Beliau (Taib) kemudian mendapati bahawa apa yang mereka katakan kepada beliau tidak benar. Malah, beliau memberitahu anak perempuan saya mengenainya.

Sebagai seorang negarawan di Sarawak, apakah Tun fikir akan memberi nasihat kepada Ketua Menteri sekarang mengenai apa yang terbaik untuk masa depan Sarawak.

Tidak, beliau (Taib) cukup berpengetahuan. Beliau membesar ketika saya, sebagai menteri di Kuala Lumpur dan Ketua Menteri di Sarawak. Beliau mempunyai pasukan Bidayuh, Iban dan Orang Ulu bersama beliau.

Apa pandangan Tun mengenai pemimpin, siapa harus mengambil alih daripada Taib apabila tiba masanya.

Saya berbual panjang dengan Taib semasa makan malam di rumahnya, baru-baru ini. Beliau menggaru kepala. Antara kami berdua, kami sudah mentadbir Sarawak bagi tempoh sejumlah 35 tahun. Beliau berkata, sukar mencari seseorang yang boleh menggantikan beliau dan yang boleh diterima bukan saja orang Melayu dan Melanau, tetapi kaum lain.

Pada zaman saya, kami punya latar belakang ini, rakan dalam kalangan Iban, Kenyah, Kayan dan sebagainya. Bila saya menjadi seorang pegawai pribumi, saya bergerak dari Baram ke Miri dengan berjalan kaki. Saya pergi ke Marudi dan kawasan hulu apabila saya menjadi Menteri Muda bagi Pembangunan Luar Bandar bagi Sarawak dan tinggal bersama pemimpin tempatan lain.

Beberapa bulan lalu, Tun memanggil sidang media mengenai spekulasi yang mengatakan Tun menyokong seorang daripada anak saudara Tun, Datuk Salleh Jafaruddin, bekas Timbalan Menteri Pelajaran sebagai pengganti Taib.

Saya dengar laporan itu daripada saudara perempuan saya, Teh Yakub, yang menerimanya daripada anak lelakinya di Miri. Ada orang kata saya ada menyebut kepada Taib dan kononnya Taib bersetuju menjadikan Salleh Jafaruddin sebagai penggantinya.

Jadi, saya buat kenyataan (bahawa) saya tidak pernah campur tangan dalam keputusan Taib dan parti. Saya tidak lagi aktif dalam politik. Terpulang kepada Taib dan parti, bukan saja PBB tetapi juga Parti Rakyat Bersatu Sarawak (SUPP).

Mesti ada kesepakatan untuk menyokong seseorang. Setakat ini, Taib memberitahu saya beliau belum menemui seseorang. Beliau (Taib) tidak begitu kuat sejak menjalani pembedahan, seperti yang anda tahu, kanser usus.

Saya tidak tahu sama ada Salleh sesuai, saya tak tahu. Saya cuba mengelak daripada melantik saudara sendiri.

Pada ketika ini, siapa yang Tun fikir sesuai. Bagaimana dengan Menteri di Jabatan Perdana Menteri, Datuk Seri Effendi Norwawi.

Beliau tidak mahu balik. Taib ada menemui beliau beberapa kali. Beliau pengganti yang baik jika beliau mahu. Effendi Norwawi, adalah seorang yang rajin bekerja. Sebab itu Pak Lah (Perdana Menteri, Datuk Seri Abdullah Ahmad Badawi) mengamanahkan beliau ke Unit Perancang Ekonomi bagi melaksanakan Rancangan Malaysia Kesembilan.

Bagaimana Tun lihat Taib sekarang sebagai pemimpin.

Saya tidak nampak seseorang yang dapat menandingi beliau. Seorang yang cukup layak. Beliau belajar undang-undang di Australia dan beliau berpijak di bumi nyata.

Apa komen Tun mengenai rancangan Kerajaan Sarawak merayakan ulang tahun ke-45 kemerdekaan negeri ini dalam Malaysia tahun depan sedangkan negara sudah pun merayakan ulang tahun ke-50 kemerdekaan.

Kita menyertai Malaysia pada 1963 selepas Tanah Melayu merdeka. Untuk mengingatkan rakyat bahawa kita dengan sukarela menyertai Malaysia adalah satu idea yang baik. Seperti anda tahu kita menyertai Malaysia pada 16 September 1963.

Apakah Tun fikir pada masa depan Umno akan diterima di Sarawak.

Saya fikir Taib membuat keputusan tepat (tidak membawa Umno masuk ke Sarawak). Buat masa ini, adalah lebih baik bagi kita setakat menjadi rakan dalam Barisan Nasional. Sekurang-kurangnya buat sekarang, PBB menjadi tulang belakang BN negeri, untuk mentadbir negeri.

Kini Tun sudah bersara daripada politik, apakah yang Tun lakukan pada masa lapang? Bagaimana Tun membahagikan masa Tun.

Anak dan cucu berada di rumah. Saya adakan kelas agama pada sebelah malam dua atau tiga kali seminggu, percuma. Orang kampung datang ke sini untuk belajar mengerjakan solat dengan sempurna. Itulah sekadar khidmat yang dapat saya lakukan untuk rakyat di sini.

Apa harapan Tun mengenai masa depan Sarawak dan penduduknya.

Agar terus kekal dalam Malaysia, adalah lebih baik berada dalam sebuah negara besar. Kita lihat banyak masalah di negara seperti Bangladesh, India dan Pakistan dan kita perlu terap perasaan bersatu di negara kita dan ini hanya dapat dilakukan menerusi pendidikan di sekolah.

Kita juga memerlukan rakyat di sini memahami bentuk urusan politik Kuala Lumpur (Kerajaan Pusat) dan juga negara. Sehingga ini kita melakukannya dengan amat baik. - Bernama